Geliýhowadan has az gazlaryň biridir. Has möhümi, bu gaty durnukly, reňksiz, yssyz we zyýansyz, şonuň üçin öz-özünden ýüzýän şarlary partlatmak üçin ulanmak gaty gowy saýlaw.

Indi geliý köplenç “gaz seýrek ýer” ýa-da “altyn gaz” diýilýär.Geliýköplenç Earther ýüzünde täzelenip bolmaýan ýeke-täk tebigy baýlyk hasaplanýar. Näçe köp ulansaňyz, şonça-da az bolýar we köp ulanylyşy bolýar.

Şeýlelikde, gyzykly sorag, geliý näme üçin ulanylýar we näme üçin täzelenip bolmaýar?

Eartheriň geliýi nireden gelýär?

Geliýdöwürleýin tablisada ikinji orunda durýar. Aslynda, wodoroddan soň ikinji ýerde, älemdäki iň köp elementdir, ýöne geliý Earther ýüzünde hakykatdanam seýrekdir.

Munuň sebäbigeliýnol bahasy bar we ähli adaty şertlerde himiki reaksiýalary başdan geçirmeýär. Adatça diňe geliý (He) we izotop gazlary görnüşinde bar.

Şol bir wagtyň özünde, gaty ýeňil bolany üçin, ýer ýüzünde gaz görnüşinde peýda bolansoň, ýerde galmagyň ýerine kosmosa aňsatlyk bilen gaçar. Hundredsüzlerçe million ýyl gaçandan soň, Earther ýüzünde geliý gaty az, ýöne atmosferadaky geliýiň häzirki konsentrasiýasy henizem milliona 5,2 bölekde saklanyp bilner.

Sebäbi Eartheriň litosferasy önümçiligini dowam etdirergeliýgaçmagy üçin ýitginiň öwezini dolmak üçin. Öň hem belläp geçişimiz ýaly, geliý adatça himiki reaksiýalary başdan geçirmeýär, onsoň nädip öndürilýär?

Eartherdäki geliýiň köpüsi radioaktiw çüýremegiň önümidir, esasan uranyň we toriniň çüýremegidir. Bu hem häzirki wagtda geliý öndürmegiň ýeke-täk usulydyr. Geliý himiki reaksiýalar arkaly emeli usulda öndürip bilmeris. Tebigy çüýremek netijesinde emele gelen geliýiň köpüsi atmosfera girer, yzygiderli ýitirilende geliniň konsentrasiýasyny saklar, ýöne bir bölegi litosfera bilen gulplanar. Gulplanan geliý adatça tebigy gaz bilen garylýar we ahyrynda adamlar tarapyndan ösdürilýär we bölünýär.

Geliý näme üçin ulanylýar?

Geliý gaty pes ergin we ýokary ýylylyk geçirijiligi bar. Bu aýratynlyklar, geliý ulanmagy halaýan kebşirlemek, basyş we arassalamak ýaly köp ugurlarda ulanmaga mümkinçilik berýär.

Şeýle-de bolsa, hakykatdanam näme edýärgeliý“altyn gaz” pes gaýnadýan nokady. Suwuk geliýiň kritiki temperaturasy we gaýnadýan nokady degişlilikde 5.20K we 4.125K bolup, mutlak nola ýakyn we ähli maddalaryň arasynda iň pes.

Bu edýärsuwuk geliýkriogenikada we super geçirijileriň sowadylmagynda giňden ulanylýar.

Käbir maddalar suwuk azotyň temperaturasynda ýokary geçirijiligi görkezer, ýöne käbir maddalar pes temperaturany talap edýär. Suwuk geliý ulanmaly we çalşyp bolmaýar. Mysal üçin, magnit-rezonans tomografiýa enjamlarynda ulanylýan super geçiriji materiallar we Largewropanyň Uly Hadron Kollideriniň hemmesi suwuk geliý bilen sowadylýar.

Kompaniýamyz suwuk geliý meýdanyna girmegi göz öňünde tutýar, habarlaşmagyňyzy haýyş edýäris.